تحـليــــل النــــص القرآنـــي صـوتيًّـا وعــلاقتـه بالدلالــة فــي ســورة الفلـــق إعداد/ د/ صالــح إبراهيــم عبـدالســلام الغلبــان أستاذ علم اللغة المشارک بقسم اللغة العربية کلية الآداب والعلوم الإنسانية بجامعة جازان

نوع المستند : المقالة الأصلية

المستخلص

الـملخــص:
   يهتم البحث بتجلية القيمة الدلالية للصوت اللغوي، وتحليل مکونات البناء الصوتي لسورة الفلق، وإبراز علاقة بنائها الصوتي بالمضمون الدلالي للسورة الکريمة، وتحقيق التناسب بين العناصر الصوتية لکلماتها ودلالتها في النص القرآني، ومدى إسهام البناء الصوتي في تشکيل البناء النصي للسورة الکريمة.   ويعنى البحث بتحليل الجوانب الصوتية التي تسهم في تحقيق المعايير النصية لدي بوجراند ودريسلر من خلال توظيف طاقات الصوت اللغوي للنص بين حروفه ومقاطعه وعباراته؛ للتأثير في المتلقي وتحقيق الغرض الفني وتصوير المعنى في أوضح صورة وأجلى بيان، والقرآن الکريم يتميز بإعجازه الصوتي الذي يظهر في العلاقات الداخلية والخارجية المکونة للبناء الصوتي للنص القرآني.
ويوصي البحث بالإفادة من معطيات الدراسة الصوتية في الکشف عن دلالة النص القرآني، فليست الدراسة النصية مقتصرة على الجانب الترکيبي فحسب بل إن مستويات اللغة جميعها تتضافر لإنجاز النص، والمستوى الصوتي يعد العنصر الأساس ضمن مکونات النص اللغوي.
Abstract:
   The research is concerned with clarifying the semantic value of the linguistic voice, analyzing the components of the phonetic structure of Surat Al-Falaq, highlighting the relationship of its phonetic structure with the semantic content of the noble Surah, achieving the proportionality between the phonetic elements of its words and their significance in the Qur’anic text, and the extent of the contribution of the phonetic structure in shaping the textual structure of the Noble Surah.  The research is concerned with analyzing the phonemic aspects that contribute to achieving the textual standards of de Beaugrand and Dossler by employing the linguistic sound energies of the text between its letters, syllables and phrases; To influence the recipient, achieve the artistic purpose, and portray the meaning in the clearest and clearest way. The Holy Qur’an is distinguished by its acoustic miracle that appears in the internal and external relations that make up the phonetic structure of the Qur’anic text.  The research recommends making use of the phonemic study data in revealing the significance of the Qur’anic text, as the textual study is not limited to the syntactic aspect only, but all language levels combine to complete the text, and the phonetic level is the main element within the components of the linguistic text.

الكلمات الرئيسية


أولا: قائمـة المصـادر والمراجـع
1-إبراز المعاني من حرز الأماني في القراءات السبع للإمام الشاطبي. عبدالرحمن بن إسماعيل بن إبراهيم المعروف بأبي شامة الدمشقي. تحقيق / إبراهيم عطوة عوض. دار الکتب العلمية. دط .دت.
2- الإتقان في علوم القرآن. جلال الدين بن عبدالرحمن السيوطي. دار نهر النيل. مصر. دت.
3- أثر القوانين الصوتية في بناء الکلمة. د.فوزي حسن الشايب. عالـم الکـتب الحديث. أربد.الأردن. الطبعة الأولى. سنة1425هـ - 2004م.
4- الأصوات اللغوية. د.إبراهيم أنيس. مکتبة الأنجلو المصرية. سنة 2007م.
5- إعجاز القرآن والبلاغة النبوية. مصطفى صادق الرافعي. دار الکتاب العربي. بيروت. لبنان. الطبعة التاسعة. سنة 1393هـ ـ 1973م.
6- البرهان في علوم القرآن. بدرالدين محمد بن عبدالله الزرکشي. تحقيق / محمد أبوالفضل إبراهيم. مکتبة دار التراث. القاهرة. سنة 1376هـ ـ 1957م.
7- البيان في روائع القرآن. دراسة لغوية وأسلوبية للنص القرآني. د.تمام حسان. عالم الکتب. القاهرة. الطبعة الأولى سنة 1413هـ ـ 1993م.
8- التحديد في الإتقان والتجويد .أبوعمرو عثمان بن سعيد الداني الأندلسي. دراسة وتحقيق/ د.غانم قدوري الحمد. دار عمار. عمان. الطبعة الأولى. سنة 1421هـ ـ 2000م.
9- التحرير والتنوير. محمد الطاهر بن عاشور. الدار التونسية للنشر. سنة1984م.
10- ترتيل القرآن الکريم في ضوء الدراسات اللغوية الحديثة. د.عبدالفتاح عبدالعليم البرکاوي . القاهرة. الطبعة الأولى. سنة 1425هـ ـ 2004 م.
11- تهذيب اللغة. أبومنصور محمد بن أحمد الأزهري. تحقيق/ عبدالسلام محمد هارون ومحمد علي النجار. الدار المصرية للتأليف والترجمة. دط. دت.
12- جامع البيان عن تأويل آي القرآن. محمد بن جرير الطبري. تحقيق/ د.بشار عواد معروف وعصام فارس الحرستاني. مؤسسة الرسالة. الطبعة الأولى. سنة 1415هـ ـ 1994م.
13- الجامع لأحکام القرآن. أبوعبدالله محمد بن أحمد بن أبي بکر القرطبي. تحقيق/عبدالله بن عبدالمحسن الترکي. مؤسسة الرسالة. بيروت. لبنان. الطبعة الأولى. سنة1427ه-2006م.
14- الدراسات الصوتية عند علماء التجويد. د.غانم قدوري الحمد. دار عمار. عمان. الطبعة الثانية. سنة 1428هـ ـ 2007م.
15- دراسات في فقه اللغة والفونولوجيا العربية. د.يحيى عبابنة. دار الشروق. عمان. الأردن. الطبعة الأولى. سنة 2000.
16- الرعايـة لتجـويد القـراءة و تحقيـق لفظ التلاوة. أبو محمـد مکي بن أبي طالب القيسي. تحقيق/ د.أحمد حسن فرحات. دار عمار. الطبعة الثالثة. سنة 1417هـ - 1996م.
17- شرح المفصل. موفق الدين يعيش بن علي بن يعيش. الطباعة المنيرية. القاهرة . دت
18- الصوت اللغوي في القرآن . د.محمد حسين علي الصغير. دارالمؤرخ العربي. بيروت. لبنان .الطبعة الأولى. سنة 1420هـ ـ 2000م.
19- الطراز المتضمن لأسرار البلاغة وعلوم حقائق الإعجاز. يحيى بن حمزة العلوي اليمني. دار الکتب الخديوية. مطبعة  المقتطف بمصر. سنة 1914م.
20- ظواهر قرآنية في ضوء الدراسات اللغوية بين القدماء والمحدثين. د.البدراوي زهران. مطبعة النهضة العربية. القاهرة. الطبعة الرابعة. سنة 2001م.
21- علم الأصوات. د.کمال بشر. دار غريب. القاهرة. سنة2000م.
22- علم الصرف الصوتي. د.عبدالقادر عبدالجليل. عمان 1418هـ ـ 1998م.
23- علم الصوتيات. د.عبدالله ربيع ود.عبدالعزيز علام. مکتبـة الرشـد. المملکة العربية السعودية. الرياض. سنة1430هـ - 2009م.
24- علم اللغة، مقدمة للقارئ العربي. د.محمود السعران. دار النهضة العربية. بيروت. لبنان. دت.
25- علم لغة النص النظرية والتطبيق. د.عزة شبل محمد. مکتبة الآداب. القاهرة. الطبعة الثانية. سنة 1430هـ ـ 2009م.
26- العين. أبوعبدالرحمن الخليل بن أحمد الفراهيدي. تحقيق/ د.مهدي المخزومي ود.إبراهيم السامرائي. سلسلة المعاجم والفهارس. دط. دت.
27- فتح الأقفال شرح متن تحفة الأطفال. سليمان بن حسين الجمزوري الشافعي. تقديم وضبط/ سمير القاضي. دارالجنان. بيروت. لبنان. الطبعة الأولى. سنة1407ه-1987م.
28- في اللهجات العربية. د.إبراهيم أنيس. مکتبـة الأنجلـو المصرية. القاهرة. سنة2003م.
29- الکتاب لسيبويه. أبوبشر عمروبن عثمان بن قنبر. تحقيق وشرح/ عبدالسلام محمد هارون مکتبة الخانجي. القاهرة. سنة1977م.
30- لسان العرب. جمال الدين بن منظور. تحقيق عبدالله علي الکبير وآخرون. دار المعارف. مصر. دت.
31- لسانيات النص. عرض تأسيسي. کيرستن آدمستيک. ترجمة د.سعيد حسن بحيري. مکتبة زهراء الشرق. القاهرة. الطبعة الأولى. سنة 2009 م.
32- مدخل إلى علم لغة النص. روبرت ديبوغراند. ولفغانغ. إلهام أبوغزالة. علي خليل حمد. مرکز نابلس للکمبيوتر. الطبعة الأولى. سنة1413هـ ـ 1992م.
33- مسند الإمام أحمد. الإمام أحمد بن حنبل. دار صادر. بيروت. لبنان. دط. دت.
34- معترک الأقران في إعجاز القرآن. جلال الدين عبدالرحمن أبوبکر السيوطي. ضبطه وصححه وکتب فهارسه. أحمد شمس الدين. دار الکتب العلمية. بيروت. لبنان. الطبعة الأولى. سنة 1408 ـ 1988م.
35- المفردات في غريب القرآن. أبوالقاسم الحسين بن محمد المعروف بالراغب الأصفهاني. تحقيق/ محمد سيد کيلاني. دار المعرفة. بيروت. لبنان. دت.
36- مقاييس اللغة. أبوالحسين أحمد بن فارس بن زکريا. تحقيق/ عبدالسلام محمد هارون. دار الفکر. القاهرة. سنة 1392هـ ـ 1972م.
37- المقتضب. أبوالعباس محمد بن يزيد المبرد. تحقيق/ محمد عبدالخالق عضيمة وزارة الأوقاف. المجلس الأعلى للشئون الإسلامية. القاهرة .سنة1415هـ . 1994م.
38- من بلاغة القرآن. د.أحمد أحمد بدوي. نهضة مصر. القاهرة. سنة 2005م.
39- مناهج البحث في اللغة. د.تمام حسان. دط. دت.
40- منهاج البلغاء وسراج الأدباء. أبوالحسن حازم القرطاجني. تحقيق/ محمد الحبيب بن الخوجة. الدار العربية للکتاب. تونس. الطبعة الثالثة. سنة 2008م.                                    
41- موسيقى الشعر. د.إبراهيم أنيس. مکتبة الأنجلو المصرية. الطبعة الثانية. سنة 1952م.
42- نحو النص اتجاه جديد في الدرس النحوي. د. أحمد عفيفي. مکتبة زهراء الشرق. القاهرة. الطبعة الأولى. سنة 2001م.
43- النشر في القراءات العشر. الحافظ أبو الخير محمد بن محمد الدمشقي الشهير بابن الجزري. تحقيق/ علي محمد الضباع. دار الکتب العلمية. بيروت لبنان. دت.
44- النص والخطاب والإجراء. تأليف/ روبرت دي بوجراند. ترجمة/ د.تمام حسان. عالم الکتب. القاهرة. الطبعة الأولى. سنة 1418 هـ ـ 1998م.
45- النکت في إعجاز القرآن. أبو الحسن علي بن عيسى الرماني. تصحيح/ د.عبدالعليم. مکتبة الجامعة الملية الإسلامية. دهلي . سنة 1934م.
46- النهاية في غريب الحديث والأثر. مجدالدين أبوالسعادات المبارک بن محمد الجزري (ابن الأثير). تحقيق/ طاهر أحمد الزاوي. محمود محمد الطناحي. دار إحياء التراث العربي. بيروت. لبنان. دت.
47- نهاية الإيجاز في دراية الإعجاز. فخرالدين محمد بن عمر بن الحسين الرازي. تحقيق / د.نصرالله حاجي. دار صادر. بيروت. الطبعة الأولى. سنة 1424هـ - 2004م.
48- هداية القارئ إلى تجويد کلام الباري. عبدالفتاح السيد عجمي المرصفي. قدم له الشيخ/ حسنين محمد مخلوف. المملکة العربية السعودية. الطبعة الأولى. سنة1402ه-1982م.
*المجلات العلمية والدوريات :
49- الجرس والإيقاع في تعبير القرآن. د.کاصد ياسر حسين. دط. دت.
50- منهج البحث الصوتي عند العرب نقد وتحليل. د.محمد حسين الصغير. مجلة الضاد. ج3. سنة 1989م.
*رسائل علمية:
51- التحليل الصوتي للنص. مهدي عناد أحمد قبها. إشراف أ.د.محمد جواد النوري. (ماجستير). جامعة النجاح الوطنية في نابلس. فلسطين .سنة2011م.
ثانيا: المراجع والمصادر باللاتينية
 
 
 
1-'Iibraz Almaeani Min Haraz Al'amani Fi Alqira'at Alsabe Lil'iimam Alshaatibi. Eabdalrahman Bin 'Iismaeil Bin 'Iibrahim Almaeruf Bi'abi Shamat Aldimashqi. Tahqiq / 'Iibrahim Eatwat Eiwad. Dar Alkutub Aleilmiati. Dut .Dt.
 2- Al'iitqan Fi Eulum Alqurani. Jalal Aldiyn Bin Eabdalrahman Alsayuti. Dar Nahr Alniyli. Masr. Dit.
 3- 'Athar Alqawanin Alsawtiat Fi Bina' Alkalimati. Di.Fuzi Hasan Alshaaybi. Ealm Alkatab Alhadithi. 'Arbid.Al'urdun. Altabeat Al'uwlaa. Sanatu1425h - 2004m.
4- Al'aswat Allughawiatu. Di.'Iibrahim 'Anis. Maktabat Al'anjilu Almisriatu. Sanat 2007m.
5- 'Iiejaz Alquran Walbalaghat Alnabawiatu. Mustafaa Sadiq Alraafiei. Dar Alkutaab Alearabii. Bayrut. Lubnan. Altabeat Altaasieati. Sanat 1393h 1973m.
6- Alburhan Fi Eulum Alqurani. Bidiraldayn Muhamad Bin Eabdallah Alzarkashi. Tahqiq / Muhamad 'Abualfadl 'Iibrahim. Maktabat Dar Altarathi. Alqahirati. Sanat 1376h 1957m.
 7- Albayan Fi Rawayie Alqurani. Dirasat Lughawiat Wa'uslubiat Lilnasi Alqurani. Da.Tmam Hasan. Ealam Alkutub. Alqahirati. Altabeat Al'uwlaa Sanat 1413h 1993m.
 8- Altahdid Fi Al'iitqan Waltajwid .'Abweamru Euthman Bin Saeid Aldaani Al'andalsi. Dirasat Watahqiqu/ Di.Ghanim Qaduwri Alhamdi. Dar Eamar. Eaman. Altabeat Al'uwlaa. Sanat 1421h 2000m.
9- Altahrir Waltanwira. Muhamad Altaahir Bin Eashur. Aldaar Altuwnusiat Lilnashri. Sanatu1984m.
10- Tartil Alquran Alkarim Fi Daw' Aldirasat Allughawiat Alhadithati. Da.Eabdalfataah Eabdalealim Albarkawi . Alqahirati. Altabeat Al'uwlaa. Sanat 1425h 2004 Ma.
 11- Tahdhib Allughati. 'Abumansur Muhamad Bin 'Ahmad Al'azhari. Tahqiqu/ Eabdalsalam Muhamad Harun Wamuhamad Eali Alnajar. Aldaar Almisriat Liltaalif Waltarjamati. Dut. Dit.
12- Jamie Albayan Ean Tawil Ay Alquran. Muhamad Bin Jarir Altabri. Tahqiqu/ Di.Bashar Eawad Maeruf Waeisam Faris Alhiristani. Muasasat Alrisalati. Altabeat Al'uwlaa. Sanat 1415h 1994m.
 13- Aljamie Li'ahkam Alqurani. 'Abueabdallah Muhamad Bin 'Ahmad Bin 'Abi Bakr Alqurtubi. Tahqiqu/Eabdallah Bin Eabdalmuhsin Alturki. Muasasat Alrisalati. Bayrut. Lubnan. Altabeat Al'uwlaa. Sanatu1427h-2006m.
14- Aldirasat Alsawtiat Eind Eulama' Altajwid. Di.Ghanim Qaduwri Alhamdi. Dar Eamar. Eaman. Altabeat Althaaniatu. Sanatan 1428h 2007m.
15- Dirasat Fi Fiqh Allughat Walfunulujya Alearabiata. Du.Yahiaa Eababinatun. Dar Alshuruqi. Eaman. Al'urduni. Altabeat Al'uwlaa. Sanat 2000.
16- Alrieayt Litajwid Alqura'at W Tahqiq Lafz Altilawati. 'Abu Mahmud Makiy Bin 'Abi Talib Alqaysi. Tahqiqu/ Da.'Ahmad Hasan Farahat. Dar Eamar. Altabeat Althaalithatu. Sanatan 1417h - 1996m.
 17- Sharh Almufasali. Muafaq Aldiyn Yaeish Bin Ealiin Bin Yaeish. Altibaeat Almuniriata. Alqahira . Dat
18- Alsawt Allughawiu Fi Alquran . Du.Muhamad Husayn Eali Alsaghir. Daralmuarikh Alearabi. Bayrut. Lubnan .Altabeat Al'uwlaa. Sanat 1420h 2000m.
19- Altiraz Almutadamin Li'asrar Albalaghat Waeulum Haqayiq Al'iiejazi. Yahyaa Bin Hamzat Alealwii Alyamanii. Dar Alkutub Alkhadywiati. Matbaeat Almuqtataf Bimasra. Sanat 1914m.
20- Zawahir Quraniat Fi Daw' Aldirasat Allughawiat Bayn Alqudama' Walmuhdithina. Da.Albidrawi Zihran. Matbaeat Alnahdat Alearabiati. Alqahirati. Altabeat Alraabieati. Sanat 2001m.
21- Eilm Al'aswati. Du.Kamal Bashar. Dar Ghirib. Alqahirati. Sanatu2000m.
22- Eilm Alsarf Alsawtii. Da.Eabdalqadir Eabdialjalil. Eaman 1418h 1998m.
23- Eilm Alsawtiaati. Da.Eabdallah Rabie Wada.Eabdialeaziz Ealama. Maktabit Alrushdu. Almamlakat Alearabiat Alsueudiatu. Alrayad. Sanati1430h - 2009m.
24- Eilm Allughati, Muqadimat Lilqari Alearabii. Du.Mahmud Alsieran. Dar Alnahdat Alearabiati. Bayrut. Lubnan. Dat.
 25- Eilm Lughat Alnasi Alnazariat Waltatbiqa. Da.Eazat Shibl Muhamad. Maktabat Aladab. Alqahirati. Altabeat Althaaniatu. Sanat 1430h 2009m.
 26- Aleaynu. 'Abueabdalrahman Alkhalil Bin 'Ahmad Alfrahidi. Tahqiqu/ Da.Mahdi Almakhzumiu Wada.'Iibrahim Alsaamaraayiy. Silsilat Almaeajim Walfaharisi. Dut. Dat.
27- Fath Al'aqfal Sharh Matn Tuhfat Al'atfali. Sulayman Bin Husayn Aljamzuri Alshaafieii. Taqdim Wadabtu/ Samir Alqadi. Darialjinan. Bayrut. Lubnan. Altabeat Al'uwlaa. Sanata1407h-1987m.
28- Fi Allahajat Alearabiati. Di.'Iibrahim 'Anis. Maktabit Al'anjilw Almisriatu. Alqahirati. Sanati2003m.
29- Alkitab Lisibwihi. 'Abubashir Eamrubin Euthman Bin Qanbar. Tahqiq Washarha/ Eabdalsalam Muhamad Harun Maktabat Alkhanji. Alqahira. Sanati1977m.
30- Lisan Alearabi. Jamal Aldiyn Bin Manzur. Tahqiq Eabdallah Ealii Alkabir Wakhrun. Dar Almaearifi. Masra. Dit.
31- Lisaniaat Alnas. Eard Tasisi. Kiristin Admistik. Tarjamat Da.Saeid Hasan Bihayri. Maktabat Zahra' Alsharqa. Alqahirati. Altabeat Al'uwlaa. Sanat 2009 Ma.
 32- Madkhal 'Iilaa Eilam Lughat Alnas. Rubirt Dibughrandi. Walifghanghi. 'Iilham 'Abughzala. Eali Khalil Hamdu. Markaz Nabulus Lilkumbiutar. Altabeat Al'uwlaa. Sanata1413h 1992m.
33- Musnad Al'iimam 'Ahmadu. Al'iimam 'Ahmad Bin Hanbula. Dar Sadir. Birut. Lubnan. Dat. Dat.
34- Muetarak Al'aqran Fi 'Iiejaz Alqurani. Jalal Aldiyn Eabdalrahman 'Abubakr Alsuyuti. Dabtuh Wasahahah Wakatab Faharisahu. 'Ahmad Shams Aldiyn. Dar Alkutub Aleilmiati. Bayrut. Lubnan. Altabeat Al'uwlaa. Sanat 1408 1988m.
35- Almufradat Fi Gharayb Alqurani. 'Abualqasim Alhusayn Bin Muhamad Almaeruf Bialraaghib Al'asfahani. Tahqiqu/ Muhamad Sayid Kilani. Dar Almaerifati. Bayrut. Lubnan. Dat.
36- Maqayis Allughati. 'Abuialhusayn 'Ahmad Bin Faris Bin Zakaria. Tahqiqu/ Eabdalsalam Muhamad Harun. Dar Alfikri. Alqahirati. Sanat 1392h 1972m.
37- Almuqtadabu. 'Abualeabaas Muhamad Bin Yazid Almubaradi. Tahqiqu/ Muhamad Eabdalkhaliq Eadimat Wizarat Al'awqafi. Almajlis Al'aelaa Lilshuyuwn Al'iislamiati. Alqahira .Sinati1415h . 1994m.
38- Min Balaghat Alqurani. Da.'Ahmad 'Ahmad Badway. Nahdat Masiri. Alqahirati. Sanat 2005m.
 39- Manahij Albahth Fi Allughati. Da.Tmam Hasan. Duti. Dat.
40- Minhaj Albulagha' Wasiraj Al'udaba'i. 'Abualhasan Hazim Alqirtajini. Tahqiqu/ Muhamad Alhabib Bin Alkhawjata. Aldaar Alearabiat Lilkitabi. Tunus. Altabeat Althaalithatu. Sanat 2008ma.
41- Musiqaa Alshaera. Di.'Iibrahim 'Anis. Maktabat Al'anjilu Almisriati. Altabeat Althaaniatu. Sanat 1952m.
42- Nahw Alnasi Aitijah Jadid Fi Aldars Alnahwi. Du. 'Ahmad Eafifi. Maktabat Zahra' Alsharqa. Alqahirati. Altabeat Al'uwlaa. Sanat 2001m.
43- Alnashr Fi Alqira'at Aleashra. Alhafiz 'Abu Alkhayr Muhamad Bin Muhamad Aldimashqi Alshahir Biaibn Aljazari. Tahqiqu/ Eali Muhamad Aldibaea. Dar Alkutub Aleilmiati. Bayrut Lubnan. Dat.
44- Alnasu Walkhitab Wal'iijra'i. Talifu/ Rubirt Di Bujrandi. Tarjamatu/ Da.Tmam Hasan. Ealam Alkutub. Alqahirati. Altabeat Al'uwlaa. Sanat 1418 Hi 1998m.
45- Alnakt Fi 'Iiejaz Alqurani. 'Abu Alhasan Eali Bin Eisaa Alrumani. Tashihu/ Da.Eabdialelim. Maktabat Aljamieat Almiliyat Al'iislamiati. Dahliun . Sanat 1934m.
46- Alnihayat Fi Gharayb Alhadith Wal'athra. Mijdaldiyn 'Abualsaeadat Almubarak Bin Muhamad Aljazari (Aibn Al'athir). Tahqiqu/ Tahir 'Ahmad Alzaawi. Mahmud Muhamad Altanahi. Dar 'Iihya' Alturath Alearabi. Bayrut. Lubnan. Dat.
 47- Nihayat Al'iijaz Fi Dirayat Al'iiejazi. Fakhiraldayn Muhamad Bin Eumar Bin Alhusayn Alraazi. Tahqiq / Da.Nasrallah Haji. Dar Sadr. Bayrut. Altabeat Al'uwlaa. Sanat 1424h - 2004m.
 48- Hidayat Alqari 'Iilaa Tajwid Kalam Albari. Eabdalfataah Alsayid Eajami Almursafi. Qadam Lah Alshaykha/ Hasanayn Muhamad Makhluf. Almamlakat Alearabiat Alsaeudia. Altabeat Al'uwlaa. Sanata1402h-1982m.
*Almajalaat Aleilmiat Waldawriaat :
49- Aljars Wal'iiqae Fi Taebir Alquran. Di.Kasid Yasir Husayn. Dut. Dat.
50- Manhaj Albahth Alsawtii Eind Alearab Naqd Watahlili. Du.Muhamad Husayn Alsaghir. Majalat Aldaadi. Ja3. Sanat 1989m. *Rasayil Eilmiatun:
 51- Altahlil Alsawtiu Lilnas. Mahdi Einad 'Ahmad Qabha. 'Iishraf 'A.Du.Muhamad Jawad Alnnwri. (Majistir). Jamieat Alnajah Alwataniat Fi Nabuls. Filastin .Sinati2011m.