ثـلاثيــة السطـوع والقــوة والفخــر فــي يتيمــة سويـد بـن أبـي کاهـل إعداد/ د/ غادة جميل قرني محمد يوسف أستـاذ الأدب العربي القديم المساعد قسم الدراسات الأدبية، کلية دار العلوم، جامعة المنيا. البريد الإلکتروني: ghadajamil@mu.edu.eg

نوع المستند : المقالة الأصلية

المستخلص

(ملخص)
    تتوجه هذه الدراسة إلى تسليط الضوء على ثلاثية السطوع والقوة والفخر في يتيمة سويد بن أبي کاهل، فالکشف عن هذه الثلاثية هو کشف عن کيفية تشکل المعنى الکلي في نص اليتيمة. وقد تجلت فکرة  السطوع في اليتيمة في أبيات الصدارة التي تخص النسيب وذکرى المحبوبة ووصفها (من البيت 1 إلى البيت 7)، کما تتجلى أيضًا في أبيات الطيف والخيال (من البيت 8 حتى البيت 11، ومن البيت 45 إلى البيت 50)، وتستمر فکرة السطوع حتى نهاية مقدمة النسيب لتشمل فکرة الليل والنجوم وتذکر الشاعر لمحبوبته سلمي (من البيت 12 حتى البيت 19). وتتجلى فکرة السطوع ممزوجة مع فکرة القوة في وصف الصحراء والمفاوز والخيل القوية التي لازمته، والقطا القوية التي ترد مورد الماء في وقت سطوع الفجر والصبح (من البيت 20 حتى البيت 29). وينتقل الشاعر بعد ذلک إلى الفخر (من البيت 30 إلى البيت 44)؛ ثم تتطرق فکرة القوة والسطوع إلى اليتيمة مرة أخرى وتتجلى في وصف الرحلة على الناقة القوية والثور الوحشي (من البيت 51 إلى البيت 60). وتتجلى فکرة الفخر مرة أخرى بضمير المتکلم (من البيت 61 إلى البيت 66)؛ وينتقل من الفخر إلى فکرة إثبات القوة على الحاقدين من الأعداء، والفخر في تحقيق الانتصار عليهم (من البيت 67 إلى البيت 79). وتتجلى ثلاثية السطوع والقوة والفخر في تحقيق النصر على الأعداء (من البيت 80 إلى البيت 109). إن اليتيمة تعبر عن أغراض الشعر العربي القديم، فقد شملت النسيب والطيف والخيال والرحلة والحيوان ووصف الصحراء والقوة في مجابهة المخاطر ومقارعة الأعداء والهجاء والفخر الذاتي والقبلي وغير ذلک من أغراض الشعر العربي.
Abstract:
This study aims to shed light on the trilogy of brightness, strength and pride in the orphan of Suwaid
Ibin Abi Kahil. The disclosure of this trilogy is to reveal how the overall meaning is formed in the orphan's text. The idea of ​​brightness in the orphan was manifested in the verses of the lead that pertain to the relative and the memory and description of the beloved (from house 1 to house 7), as well as in the verses of spectrum and imagination (from house 8 to house 11, and from house 45 to house 50), and the idea of ​​brightness continues Until the end of Al-Nasib's introduction to include the idea of ​​the night and the stars and the poet's recollection of his beloved Salma (from the 12th to the 19th house). The idea of ​​brightness combined with the idea of ​​strength appears in the description of the desert, the deserts, the strong horses that accompanied it, and the strong cats that return the water supply at the time of the dawn and dawn (from the 20th to the 29th house). The poet then turns to pride (from house 30 to house 44); Then the idea of ​​strength and brightness touches the orphan again and is reflected in the description of the journey on the strong camel and the wild bull (from house 51 to house 60). The idea of ​​pride is manifested again in the first person (from the 61st to the 66th house); And he moves from pride to the idea of ​​proving strength over the haters of the enemies, and pride in achieving victory over them (from the 67th house to the 79th house). The triple of brightness, strength and pride is manifested in achieving victory over enemies (from the 80th to the 109th house). The orphan expresses the purposes of ancient Arabic poetry, as it included kinship, spectrum, imagination, journey, animal, description of the desert, strength in facing dangers, fighting enemies, satire, self and tribal pride, and other purposes of Arabic poetry.

الكلمات الرئيسية


أولا: المراجع باللغة االعربية
ببليوجرافيا
- الأصفهاني، أبو الفرج علي بن الحسين (2008).
الأغاني، تحقيق: إحسان عباس وإبراهيم السعافين وبکر عباس، المجلد الثالث عشر، الطبعة الثالثة (لبنان، بيروت: دار صادر).
- الأنباري، أبو محمد القاسم بن محمد بن بشار (1920).
شرح ديوان المفضليات، عني بطبعه ومقابلة نسخه وتذييله بحواشي وروايات لعدة لغويين وعلماء: کارلوس يعقوب لايل ( بيروت: مطبعة الآباء اليسوعيين، علي نفقة کلية أُکْسفُرْد).
- البغدادي، عبد القادر بن عمر (1997).
خزانة الأدب ولب لباب لسان العرب، تحقيق وشرح: عبد السلام هارون، الجزء السادس، الطبعة الثالثة (القاهرة: مکتبة الخانجي).
- التبريزي، يحيي بن علي الخطيب (1987).
شرح اختيارات المفضل، تحقيق: فخر الدين قباوة، الجزء الثاني، الطبعة الثانية (بيروت: دار الکتب العلمية).
- الجاحظ، أبو عثمان عمرو بن بحر (1965).
کتاب الحيوان، تحقيق وشرح: عبد السلام محمد هارون، الجزء الثاني، الطبعة الثانية (القاهرة: شرکة مکتبة ومطبعة مصطفى البابي الحلبي).
- الجبوري، يحيى (1986).
الشعر الجاهلي: خصائصه وفنونه، الطبعة الخامسة (بيروت: مؤسسة الرسالة).
- الجمحي، محمد بن سلام (1980).
طبقات فحول الشعراء، قرأه وشرحه: محمود محمد شاکر، السفر الأول (جدة: مطبعة المدني).
- حسين، طه (1989).
حديث الأربعاء، الجزء الأول، الطبعة الرابعة عشرة (القاهرة: دار المعارف).
- حمدان، فتحي عبد المحسن محمد (2010).
قراءة في عينية سويد بن أبي کاهل، مجلة کلية التربية، القسم الأدبي، العدد 3، مجلد 16 (القاهرة: کلية التربية، جامعة عين شمس).
- أبو حمدة، محمد علي (1995).
في التذوق الجمالي لقصيدة سويد بن أبي کاهل اليشکري: دراسة نقدية إبداعية (الأردن، عمان: دار عمار للنشر)،
- الخالديان، أبو بکر محمد وأبو عثمان سعيد (1965).
کتاب الأشباه والنظائر من أشعار المتقدمين والجاهلية والمخضرمين، حققه وعلق عليه: السيد محمد يوسف، الجزء الثاني (القاهرة: لجنة التأليف والترجمة والنشر).
- ابن رشيق، أبو على الحسن القيرواني الأزدي (1981).
العمدة في محاسن الشعر وآدابه ونقده، حققه وفصله وعلق حواشيه: محمد محيي الدين عبد الحميد، الجزء الثاني، الطبعة الخامسة (لبنان، بيروت: دار الجيل للنشر والتوزيع والطباعة).
- الزمخشري، أبو القاسم جار الله محمود بن عمر (1998).
أساس البلاغة، تحقيق: محمد باسل عيون السود، الجزء الثاني، الطبعة الأولى (بيروت: دار الکتب العلمية).
- الشريف المرتضى، علي بن الحسين بن موسى (1955).
طيف الخيال، تحقيق: محمد سيد کيلاني، الطبعة الأولى (القاهرة: شرکة مکتبة ومطبعة مصطفى البابي الحلبي وأولاده).
- الضبي، أبو العباس المفضل بن محمد (1926).
المفضليات، ضبط وشرح: حسن السندوبي، الطبعة الأولى (القاهرة: المکتبة التجارية الکبرى).
- الضبي، أبو العباس المفضل بن محمد (1979).
المفضليات، تحقيق وشرح: أحمد محمد شاکر وعبد السلام هارون، الطبعة السادسة (القاهرة: دار المعارف).
- ضيف، شوقي (2000).
العصر الجاهلي، الطبعة الثانية والعشرون (القاهرة: دار المعارف).
- الطيب، عبد الله (1991).
قصيدة سويد بن أبي کاهل: بسطت رابعة الحبل لنا، شرح وتعليق.
- ابن عبد ربه، أحمد بن محمد (1953).
العقد الفريد، تحقيق: محمد سعيد العريان، الجزء الخامس (القاهرة: المکتبة التجارية الکبرى).
- ابن قتيبة، أبو محمد عبد الله بن مسلم (1982).
الشعر والشعراء، تحقيق وشرح: أحمد محمد شاکر، الجزء الأول (القاهرة: دار المعارف).
- قنوت، مها (1991).
سويد بن أبي کاهل اليشکري: حياته وشعره، الطبعة الأولى (دمشق: مها قنوت).
- محمد، سامي جاسم (2013).
طيف الخيال في الشعر الجاهلي: بواعثه وتجلياته، مجلة جامعة تکريت للعلوم الإنسانية، المجلد 20، العدد 7 (العراق، تکريت: جامعة تکريت للعلوم الإنسانية).
- ابن منظور، أبو الفضل جمال الدين محمد بن مکرم (1955-1956).
لسان العرب، المجلد الثاني عشر (بيروت: دار صادر).
- ناصف، مصطفى (1992).
صوت الشاعر القديم (القاهرة: الهيئة المصرية العامة للکتاب).
- اليشکري، سُويد بن أبي کاهل (1972).
ديوان سُويد بن أبي کاهل اليشکري، جمع وتحقيق: شاکر العاشور، مراجعة: محمد جبار المعيبد، الطبعة الأولى (العراق، البصرة: دار الطباعة الحديثة).
- ثانيا المصادر والمراجع باللاتينية
Al'asfahani, 'Abu Alfaraj Ealiin Bn Alhusayn (2008).
Al'aghani, Tahqiqu: 'Iihsan Eabaas Wa'iibrahim Alsaeafin Wabikr Eabaas, Almujalad Althaalith Eashra, Altabeat Althaalitha (Libnan, Bayrut: Dar Sadri).
 - Al'anbari, 'Abu Muhamad Alqasim Bin Muhamad Bn Bashaar (1920).
 Sharah Diwan Almufadaliaati, Eaniy Bitabeih Wamuqabalat Nasakhih Watadhyilih Bihawashi Wariwayat Lieidat Lughwyin Waeulama'a: Karlus Yaequb Layil ( Bayrut: Matbaeat Alaba' Alyasueiiyn, Eali Nafaqat Kuliat 'Uksfurd).
 - Albaghdadi, Eabd Alqadir Bn Eumar (1997).
 Khizanat Al'adab Walabi Libab Lisan Alearabi, Tahqiq Washarha: Eabd Alsalam Harun, Aljuz' Alsaadisi, Altabeat Althaalitha (Alqahirati: Maktabat Alkhanji).
- Altabrizi, Yuhyi Bn Ealiin Alkhatib (1987).
 Sharh Akhtiarat Almufadali, Tahqiqu: Fakhr Aldiyn Qabawata, Aljuz' Althaani, Altabeat Althaania (Birut: Dar Alkutub Aleilmiati).
- Aljahizi, 'Abu Euthman Eamru Bn Bahr (1965).
 Kitab Alhayawani, Tahqiq Washarha: Eabd Alsalam Muhamad Harun, Aljuz' Althaani, Altabeat Althaania (Alqahirati: Sharikat Maktabat Wamatbaeat Mustafaa Albabi Alhalbi).
- Aljaburi, Yahyaa (1986).
Alshier Aljahili: Khasayisuh Wafununahu, Altabeat Alkhamisa (Birut: Muasasat Alrisalati).
 - Aljumhi, Muhamad Bn Salam (1980).
 Tabaqat Fuhawl Alshueara'a, Qara'ah Washarhahu: Mahmud Muhamad Shakiri, Alsafar Al'awal (Jdat: Matbaeat Almadani).
- Husayn, Tah (1989). Hadith Al'arbiea'i, Aljuz' Al'awala, Altabeat Alraabieat Eashra (Alqahirati: Dar Almaearifi). - Hamdan, Fathi Eabd Almuhsin Muhamad(2010).
 Qira'at Fi Eayniat Suid Bin 'Abi Kahli, Majalat Kuliyat Altarbiati, Alqism Al'adbi, Aleadad 3, Mujalad 16 (Alqahirati: Kuliyat Altarbiati, Jamieat Eayn Shams).
 - 'Abu Hamdata, Muhamad Eali (1995).
Fi Altadhawuq Aljamalii Liqasidat Suid Bin 'Abi Kahil Alyashkarii: Dirasat Naqdiat 'Iibdaeia (Al'urdun, Eaman: Dar Eamaar Lilnashri),
- Alkhalidyan, 'Abu Bakr Muhamad Wa'abu Euthman Saeid (1965).
Kitab Al'ashbah Walnazayir Min 'Ashear Almutaqadimin Waljahiliat Walmukhadramina, Haqaqah Waealaq Ealayhi: Alsayid Muhamad Yusif, Aljuz' Althaani (Alqahirat: Lajnat Altaalif Waltarjamat Walnashri).
- Abn Rashiqi, 'Abu Ealaa Alhasan Alqayrawanii Al'azdi (1981).
Aleumdat Fi Mahasin Alshier Wadabih Wanaqdihi, Haqaqah Wafaslah Waealaq Hawashihi: Muhamad Muhyi Aldiyn Eabd Alhamid, Aljuz' Althaani, Altabeat Alkhamisa (Lubnan, Bayrut: Dar Aljil Lilnashr Waltawzie Waltibaeati).
 - Alzumakhshari, 'Abu Alqasim Jar Allah Mahmud Bn Eumar (1998).
'Asas Albalaghati, Tahqiqu: Muhamad Basil Euyun Alsuwdi, Aljuz' Althaani, Altabeat Al'uwlaa (Birut: Dar Alkutub Aleilmiati).
- Alsharif Almurtadaa, Ealiin Bin Alhusayn Bin Musaa (1955).
Tayf Alkhayali, Tahqiqu: Muhamad Sayid Kylany, Altabeat Al'uwlaa (Alqahirati: Sharikat Maktabat Wamatbaeat Mustafaa Albabi Alhalabii Wa'awladuhu).
- Aldabi, 'Abu Aleabaas Almufadal Bn Muhamad (1926). Almufadaliaati, Dabt Washarha: Hasan Alsindubi, Altabeat Al'uwlaa (Alqahirati: Almaktabat Altijariat Alkubraa).
 - Aldabi, 'Abu Aleabaas Almufadal Bn Muhamad (1979). Almufadaliaati, Tahqiq Washarha: 'Ahmad Muhamad Shakir Waeabd Alsalam Harun, Altabeat Alsaadisa (Alqahirat: Dar Almaearifi). - Dayfi, Shawqi (2000)
 Aleasr Aljahiliu, Altabeat Althaaniat Waleishrun (Alqahirati: Dar Almaearifi).
- Altayib, Eabd Allh (1991). Qasidat Suid Bin 'Abi Kahli: Basatt Rabieat Alhabl Lina, Sharh Wataeliqa.
 - Abn Eabd Rabihi, 'Ahmad Bn Muhamad (1953).
 Aleaqd Alfaridi, Tahqiqu: Muhamad Saeid Aleuryan, Aljuz' Alkhamis (Alqahirati: Almaktabat Altijariat Alkubraa).
- Abn Qutaybata, 'Abu Muhamad Eabd Allh Bn Muslim (1982). Alshier Walshueara'i, Tahqiq Washarha: 'Ahmad Muhamad Shakiri, Aljuz' Al'awal (Alqahirati: Dar Almaearifi). - Qunut, Maha (1991).
 Suiid Bn 'Abi Kahil Alyashkari: Hayatah Washaerahu, Altabeat Al'uwlaa (Dimashqa: Maha Qunut). - Muhamadu, Sami Jasim (2013).
 Tayf Alkhayal Fi Alshier Aljahili: Bawaeithuh Watajaliyatunhi, Majalat Jamieat Tikrit Lileulum Al'iinsaniati, Almujalad 20, Aleadad 7 (Aleiraqi, Tikrit: Jamieat Tikrit Lileulum Al'iinsaniati).
 - Abn Manzurin, 'Abu Alfadl Jamal Aldiyn Muhamad Bn Mukram (1955-1956).
 Lisan Alearabi, Almujalad Althaani Eashar (Birut: Dar Sadri). - Nasif, Mustafaa (1992).
 Sawt Alshaaeir Alqadim (Alqahirati: Alhayyat Almisriat Aleamat Lilkitabi).
- Alyashkri, Suyd Bn 'Abi Kahil (1972). Diwan Suyd Bin 'Abi Kahil Alyashkary, Jame Watahqiqu: Shakir Aleashur, Murajaeata: Muhamad Jabaar Almueibdi, Altabeat Al'uwlaa (Aleiraqi, Albasrat: Dar Altibaeat Alhadithati).