الأبويـة والنسـق المهيمـن بـين تشارلـز ديكنـز ونجيـب محفـوظ إعداد/ د. طـارق مختـار سعــد مدرس البلاغة والنقد الأدبي كلية دار العلوم ، جامعة المنيا

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

کلية دار العلوم – جامعة المنيا

المستخلص

ملخص البحث:
      تتناول هذه الدراسة بالشرح والتحليل - طبقًا لمعطيات التحليل الثقافي- نصين روائيين يعكسان سيطرة شخصية الأب في واقع مجتمعي يحكمه النظام الأبويّ؛ وهما روايتا (أوقات عصيبة لتشارلز ديكنز) و(بين القصرين- الجزء الأول من ثلاثية نجيب محفوظ) حيث يقف الباحث أمام مستويين يتجلى من خلالهما نسق الأبوية في الروايتين هما: مركزية الحوار الأحادي في الخطاب الأبوي. سيطرة الثقافة الأبوية في المجتمع الذكوري.   ويسعى الباحث من خلال الوقوف على أبعاد هذين المستويين إلى محاولة رصد تجليات النسق الأبوي؛ وكشف أثره في طبيعة الأحداث وتحولات السرد، محاولاً  الخروج من الإطار الضيق الذي تقع فيه بعض الدراسات الثقافية في النقد العربي، بالابتعاد عن التعميم في رصد الأنساق السلبية التي تهدد المنظومة الأخلاقية في المجتمع، وأن تنفتح الدراسة على أنماط روائية تتحقق فيها المنجزات الثقافية لمجتمعات مختلفة، أملاً في تحقيق مقاربة نقدية ثقافية تستهدف المزيد من الكشف، وذلك من خلال رصد كل ما يمكن الوقوف عليه من تجليات ثقافية، ويستعرض الباحث فيما يلي ملامح صورة الأب في الروايتين موضوع الدراسة.
Abstract
This study explains - according to the foundations of cultural analysis - two narrative texts that reflect the hegemony of the father''s personality in a societal system ruled by the patriarchal system. They are two novels (Hard Times by Charles Dickens) and (Bain Kasserine -by Naguib Mahfouz''s trilogy The researchr stands before two levels through which the patriarchal pattern is evident in the two novels: 1-The centrality of unilateral dialogue in the patriarchal discourse 2-The dominance of the patriarchal culture in the patriarchal society By standing on the dimensions of these two levels, the researchr seeks to display the manifestations of the patriarchal pattern; He revealed its impact on the events and transformations of the narrative, trying to get out of the narrow framework in which some cultural studies are located in Arab criticism, by moving away from generalization in the presentation of negative patterns that threaten the moral system in society, and for the study to open up to narrative patterns in which the cultural achievements of different societies are realized, hoping In achieving a cultural critical approach for the purpose of further disclosure, by revealing all possible cultural manifestations, the researcher reviews the features of the father’s image in the two novels under study

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


  1. قائمة بالمصادر والمراجع

    ****

    أولاً: المصادر:

    1. تشارلز ديكنز (رواية) أوقات عصيبة، ترجمة: أمين سلامة، مكتبة الأنجلو مصرية، القاهرة، 1993م
    2. نجيب محفوظ (رواية)  بين القصرين، دار الشروق، القاهرة، ط10، 2015م

    ثانيًا: المراجع العربية:

    1. آمنة يوسف: تقنيات السرد في النظرية والتطبيق، المؤسسة العربية للدراسات والنشر، بيروت، لبنان، ط2، 2015م
    2. حسن بحراوي (دكتور): بنية الشكل الروائي، المركز الثقافي العربي، بيروت، لبنان، ط1،1990م
    3. حميد لحمداني (دكتور): أسلوبية الرواية، ، منشورات دراسات سال، الدار البيضاء، المغرب، ط1، 1989م
    4. حميد لحمداني (دكتور): بنية النص السردي، المركز الثقافي العربي للطباعة وللنشر والتوزيع، بيروت، ط1، 1991م
    5. رجاء النقاش، صفحات من مذكرات نجيب محفوظ، دار الشروق، القاهرة، 1998م.
    6. رشيد العناني (دكتور): عالم نجيب محفوظ الروائي – مطاردة المعنى، ت: د.سليمان الطعان، دار سونجاك، أنقرة، 2021م
    7. سيزا قاسم (دكتور): بناء الرواية، دراسة مقارنة في ثلاثية نجيب محفوظ، الهيئة المصرية العامة للكتاب، القاهرة، 2004م
    8. طه حسين (دكتور): من أدبنا المعاصر، مؤسسة هنداوي للتعليم والثقافة، القاهرة، 2013م
    9. عبد الفتاح أحمد يوسف (دكتور): لسانيات الخطاب وأنساق الثقافة، الدار العربية للعلوم ناشرون- لبنان، منشورات الاختلاف – الجزائر، ط1، 2010م
    10. عبد المحسن طه بدر(دكتور): الرؤية والأداة- نجيب محفوظ، دار المعارف، القاهرة، ط3، 1984م
    11. عبد الملك مرتاض (دكتور): نظرية الرواية، عالم المعرفة، المجلس الوطني للثقافة والفنون والآداب، الكويت، 1998م
    12. عز الدين إسماعيل (دكتور): التفسير النفسي للأدب، مكتبة غريب، القاهرة، ط4، 1984م
    13. غالي شكري (دكتور): أزمة الجنس في القصة العربية، دار الشروق، القاهرة، ط4، 1991م
    14. فاطمة موسى (دكتور): نجيب محفوظ وتطور الرواية العربية، الهيئة المصرية العامة للكتاب، القاهرة، 2001م
    15. فوزية العشماوي (دكتور): المرأة في أدب نجيب محفوظ، المجلس الأعلى للثقافة، القاهرة، 2002م
    16. محمد حسن عبد الله (دكتور): الواقعية في الرواية العربية، الهيئة المصرية العامة للكتاب، القاهرة، 2005م
    17. ميجان الرويلي (دكتور)، سعد البازعي(دكتور): دليل الناقد الأدبي، المركز الثقافي العربي، الدار البيضاء، المغرب، ط3، 2002م
    18. نوال السعداوي (دكتور): المرأة والجنس، دار المستقبل بالفجالة، مصر، ط 4، 1990م
    19. يحيى حقي: عطر الأحباب، نهضة مصر للنشر، القاهرة، 2008م

    ثالثًا: المراجع المترجمة:

    1. أرنولد كيتل: مدخل إلى الأدب الروائي، ترجمة: د.لطيفة عاشور، الهيئة المصرية العامة للكتاب، القاهرة، 1994م
    2. روجر ب هينكل: قراءة الرواية، مدخل إلى تقنيات التفسير، ترجمة: د.صلاح رزق، آفاق الترجمة، الهيئة العامة لقصور الثقافة، القاهرة، ط2، 19991م
    3. غيردا ليرنر: نشأة النظام الأبوي، ترجمة: أسامة إسبر، المنظمة العربية للترجمة، مركز دراسات الوحدة العربية، بيروت، لبنان، 1985م
    4. فيليب هامون: سميولوجية الشخصيات الروائية، ترجمة: سعيد بنكراد، دار الحوار للنشر والتوزيع، سوريا، ط1، 2013م
    5. ميخائيل باختين: الخطاب الروائي، ترجمة: محمد برادة، دار الفكر للدراسات والنشر والنوزيع، القاهرة، ط1، 1987م
    6. نظرية المنهج الشكلي، نصوص الشكلانيين الروس، ترجمة: إبراهيم الخطيب، مؤسسة الأبحاث العربية، ط1، 1982م
    7. هشام شرابي: النظام الأبوي وإشكالية تخلف المجتمع العربي، نقله إلى العربية: محمود شريح مركز دراسات الوحدة العربية، بيروت، لبنان، ط2، 1993م
    8. هشام شرابي: النقد الحضاري للمجتمع العربي في نهاية القرن العشرين، مركز دراسات الوحدة العربية، بيروت، لبنان
    9. هشام شرابي: مقدمات لدراسة المجتمع العربي، الدار المتحدة للنشر، بيروت، لبنان، ط3،1984م

    رابعًا: الدوريات والمجلات العلمية:

    1. إدوارد الخراط، دراسة: عالم نجيب محفوظ، مجلة المجلة، القاهرة، العدد 73، يناير 1963م
    2. صبيح مزعل جابر (دكتور)، دراسة: جدلية الوعى السائد والمتحول في ثلاثية نجيب محفوظ، مجلة العلوم الإنسانية، جامعة بابل، العراق، العدد 4، المجلد 24، 2017م
    3. عبد الله إبراهيم (دكتور)، دراسة: الأبوية الذكورية والسرد التفسيري، مجلة فصول، الهيئة المصرية العامة للكتاب، القاهرة، العدد 65، 2005م
    4. لي تجين تجونج، دراسة: نجيب محفوظ في أعين الصينيين، ترجمة: جان بدوي، مجلة فصول (عدد خاص عن نجيب محفوظ)، الهيئة المصرية العامة للكتاب، القاهرة، العدد 69، 2006م

    ثانيا : المصادر والمراجع باللاتينية

     

    Awlaan: Almasadiri:

    1.       Tsharliz Dikinz (Riwayati) ''Awqat Easibati, Tarjamatu: ''Amin Salamat, Maktabat Al''anjilu Misriati, Alqahirati, 1993m

    2.       Njib Mahfuz (Riwayata) Bayn Alqasrayni, Dar Alshuruqi, Alqahirati, Ta10, 2015m Thanyan:

    Almarajie Alearabiatu:

    1.       Amnat Yusif: Tiqniaat Alsard Fi Alnazariat Waltatbiqi, Almuasasat Alearabiat Lildirasat Walnushri, Bayrut, Lubnan, Ta2, 2015m

    2.       Hasan Bahrawi (Duktur): Binyat Alshakl Alriwayiy, Almarkaz Althaqafii Alearabia, Bayrut, Lubnan, Ta1,1990m

    3.       Hamid Lihamdani (Duktur): ''Uslubiat Alriwayati, , Manshurat Dirasat Sali, Aldaar Albayda''i, Almaghribi, Ta1, 1989m

    4.       Hamid Lihamdani (Duktur): Binyat Alnasi Alsardii, Almarkaz Althaqafiu Alearabiu Liltibaeat Walilnashr Waltawzie, Bayrut, Ta1, 1991m

     5.      Raja'' Alniqash, Safahat Min Mudhakirat Najib Mahfuza, Dar Alshuruqi, Alqahirati, 1998m.

    6.       Rshid Aleanani (Duktur): Ealim Najib Mahfuz Alriwayiyu - Mutaradat Almaenaa, Ti: Da.Sulayman Altaeani, Dar Sunjak, ''Anqarata, 2021m

    7.       Siza Qasim (Duktur): Bina'' Alriwayati, Dirasat Muqaranat Fi Thulathiat Najib Mahfuzin, Alhayyat Almisriat Aleamat Lilkitabi, Alqahirati, 2004m

     8.      Tah Husayn (Duktur): Min ''Adabina Almueasiri, Muasasat Hindawiin Liltaelim Walthaqafati, Alqahirati, 2013m

    9.       Eabd Alfataah ''Ahmad Yusif (Duktur): Lisaniaat Alkhitab Wa''ansaq Althaqafati, Aldaar Alearabiat Lileulum Nashiruna- Lubnan, Manshurat Alaikhtilaf - Aljazayir, Ta1, 2010m

     10.    Eabd Almuhsin Tah Bidri(Diktur): Alruwyat Wal''adatu- Najib Mahfuz, Dar Almaearifi, Alqahirati, Ta3, 1984m

     11.    Eabd Almalik Murtad (Duktur): Nazariat Alriwayati, Ealam Almaerifati, Almajlis Alwataniu Lilthaqafat Walfunun Waladab, Alkuayt, 1998m

     12.    Eaz Aldiyn ''Iismaeil (Duktur): Altafsir Alnafsiu Lil''adabi, Maktabat Ghirib, Alqahirati, Ta4, 1984m

    13. Ghali Shukri (Duktur): ''Azmat Aljins Fi Alqisat Alearabiati, Dar Alshuruqi, Alqahirati, Ta4, 1991m

    14.     Fatimat Musaa (Duktur): Najib Mahfuz Watatawur Alriwayat Alearabiatu, Alhayyat Almisriat Aleamat Lilkitabi, Alqahirati, 2001m

    15.     Fuziat Aleashmawii (Duktur): Almar''at Fi ''Adab Najib Mahfuzin, Almajlis Al''aelaa Lilthaqafati, Alqahirati, 2002m

    16. Muhamad Hasan Eabd Allah (Duktur): Alwaqieiat Fi Alriwayat Alearabiati, Alhayyat Almisriat Aleamat Lilkitabi, Alqahirati, 2005m

     17. Mijan Alruwili (Duktur), Saed Albaziei(Diktur): Dalil Alnaaqid Al''adbi, Almarkaz Althaqafii Alearabii, Aldaar Albayda''i, Almaghribi, Ta3, 2002m

    18.     Nawal Alsaedawi (Duktur): Almar''at Waljinsa, Dar Almustaqbal Bialfajaalati, Masr, T 4, 1990m

    19.     Yhiaa Haqi: Eitr Al''ahbabi, Nahdat Misr Lilnashri, Alqahirati, 2008m Thalthan:

    Almarajie Almutarjamatu:

    1.       ''Arnuld Kitla: Madkhal ''Iilaa Al''adab Alriwayiy, Tarjamata: Da.Latifat Eashur, Alhayyat Almisriat Aleamat Lilkitabi, Alqahirati, 1994m

     2.      Rujar B Hinkil: Qira''at Alriwayati, Madkhal ''Iilaa Tiqniaat Altafsiri, Tarjamatu: Da.Silah Razqa, Afaq Altarjamat, Alhayyat Aleamat Liqusur Althaqafati, Alqahirati, Ta2, 19991m

     3.      Ghirda Lirnir: Nash''at Alnizam Al''abaway, Tarjamatu: ''Usamat ''Iisbir, Almunazamat Alearabiat Liltarjamati, Markaz Dirasat Alwahdat Alearabiat, Bayrut, Lubnan, 1985m

    4.       Filib Hamun: Simyulujiat Alshakhsiaat Alriwayiyati, Tarjamatu: Saeid Binikradi, Dar Alhiwar Lilnashr Waltawziei, Surya, Ta1, 2013m

    5.       Mikhayiyl Bakhtin: Alkhitab Alriwayiy, Tarjamatu: Muhamad Biradati, Dar Alfikr Lildirasat Walnashr Walnuwziei, Alqahirati, Ta1, 1987m

     

    6.       Nazariat Almanhaj Alshakli, Nusus Alshaklaniiyn Alruwsi, Tarjamatu: ''Iibrahim Alkhatib, Muasasat Al''abhath Alearabiati, Ta1, 1982m

    7.       Hisham Sharabi: Alnizam Al''abawii Wa''iishkaliat Takhaluf Almujtamae Alearabia, Naqalah ''Iilaa Alearabiati: Mahmud Sharih Markaz Dirasat Alwahdat Alearabiati, Bayrut, Lubnan, Ta2, 1993m

    8. Hisham Sharabi: Alnaqd Alhadarii Lilmujtamae Alearabii Fi Nihayat Alqarn Aleishrina, Markaz Dirasat Alwahdat Alearabiati, Bayrut, Lubnan

     9.      Hisham Sharabi: Muqadimat Lidirasat Almujtamae Alearabii, Aldaar Almutahidat Lilnashri, Birut, Lubnan, Ta3,1984m Rabean:

     Aldawriaat Walmajalaat Aleilmiati:

    1.       ''Iidward Alkharati, Dirasata: Ealim Najib Mahfuza, Majalat Almijalati, Alqahirati, Aleadad 73, Yanayir 1963m

     2. Sabih Mazeal Jabir (Duktur), Dirasatu: Jadaliat Alwaeaa Alsaayid Walmutahawil Fi Thulathiat Najib Mahfuz, Majalat Aleulum Al''iinsaniati, Jamieat Babli, Aleiraqi, Aleadad 4, Almujalad 24, 2017m

    3.       Eabd Allah ''Iibrahim (Duktur), Dirasatu: Al''abawiat Aldhukuriat Walsard Altafsiri, Majalat Fusuli, Alhayyat Almisriat Aleamat Lilkitabi, Alqahirati, Aleadad 65, 2005m

     4.      Li Tijin Tjunji, Dirasata: Najib Mahfuz Fi ''Aeyun Alsiyniiyna, Tarjamata: Jan Bidwi, Majalat Fusul (Eadad Khasin Ean Najib Mahfuz), Alhayyat Almisriat Aleamat Lilkitabi, Alqahirati, Aleadad 69, 2006m